حدیث «النفس» جناب کمیل بن زیاد
فقط من به روایت دیگری که در تفسیر کنز الدقائق آمده است اشاره می کنم. در نرم‌افزارها هست، جدیداً هم چاپ شده است. تفسیر خوبی است. برای الشیخ محمد بن محمد رضا القمی المشهدی است. در جلد هفتم صفحه 126۱۲۶ ایشان روایتی را راجع به بحث ما می‌آورد. من فقط به دو کلمه آن اشاره می‌کنم تا خودتان بعداً مراجعه کنید.
و روی عن کمیل بن زیاد أنّه قال: سألت مولانا أمیر المؤمنین،علیّا-علیه السّلام-فقلت:یا أمیر المؤمنین،أرید أن تعرّفنی نفسی. قال:یا کمیل،و أیّ الأنفس ترید أن أعرّفک؟ قلت:یا مولای،هل هی إلاّ نفس واحده؟ قال:یا کمیل،إنّما هی أربعه:النّامیه النّباتیّه،و الحسّیّه الحوانیّه،و النّاطقه القدسیّه،و الکلّیّه الإلهیّه. و لکلّ واحده من هذه خمس قوی و خاصّیتان: فالنّامیّه النّباتیّه لها خمس قوی:ماسکه،و جاذبه،و هاضمه،و دافعه،و مربیّه. و لها خاصیّتان:الزّیاده و النّقصان.و انبعاثها من الکبد. و الحسّیّه الحیوانیّه لها خمس قوی:سمع،و بصر،و شمّ،و ذوق،و لمس.و لها خاصّیتان:الرّضا و الغضب.و انبعاثها من القلب. و النّاطقه القدسیّه لها خمس قوی:فکر،و ذکر،و علم،و حلم،و نباهه.و لیس لها انبعاث،و هی أشبه الأشیاء بالنّفوس الملکیّه.و لها خاصّیتان:النّزاهه و الحکمه. و الکلّیّه الإلهیه لها خمس قوی:بقاء فی فناء،و نعیم فی شقاء،و عزّ فی ذلّ، و فقر فی غناء،و صبر فی بلاء.و لها خاصّیتان:الرّضا و التّسلیم.و هذه هی الّتی مبدؤها من اللّه و إلیه تعود،قال اللّه: وَ نَفَخْتُ فِیهِ مِنْ رُوحِی .و قال-تعالی-: یٰا أَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّهُ، ارْجِعِی إِلیٰ رَبِّکِ رٰاضِیَهً مَرْضِیَّهً .و العقل وسط الکلّ[1]
«و روی عن کمیل بن زیاد أنّه قال: سألت مولانا أمیر المؤمنین،علیّا-علیه السّلام-فقلت:یا أمیر المؤمنین،أرید أن تعرّفنی نفسی»؛ می‌خواهم به من معرفت نفس بدهید.
«قال: یا کمیل، و أیّ الأنفس ترید أن أعرّفک؟»؛ این‌که می‌گویید «عرّفنی نفسی»، کدام نفس را می‌گویی؟
«قلت:یا مولای، هل هی إلاّ نفس واحدة؟»؛ نفس که یکی است. من یک نفر هستم. چند تا که نیستم.
«قال:یا کمیل،إنّما هی أربعه»؛ چهار نفس است. برای کمیل. روایت را ان شاء الله خودتان مراجعه کنید. این روایت را مرحوم مجلسی هم آورده‌اند اما به‌خاطر مضمونش آن را قبول ندارند. ایشان[2] در تفسیر آورده‌اند و حرفی ندارند. در اینجا نقل کرده‌اند. منظور من این است که حضرت می‌فرمایند: «النّامیه النّباتیّه … انبعاثها من الکبد»
[1] تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب ج۷ ص۱۲۶
[2] صاحب تفسیر کنز الدقائق