رفع اشکال نقل به معنا و تصحیفات نُسخ در طول تحقیق

شاگرد ٢: مشکلی هم که هست، این است که خیلی وقت‌ها، راوی نقل به مضمون کرده است. یا تصحیفاتی که هست. مثلاً «صحبة العلم»، «معرفة العلم» و چند کلمه‌ی دیگر بود که در نسخه‌ها متفاوت بودند. به این صورت هم هست. مثلاً راوی «لبّ» را «عقل» گفته است.

استاد: نقل به معناها و تصحیفات اموری هستند که در درک ما بسیار نقش دارد. ولی باز وقتی یک جا کار می‌کنید، در مآل می‌بینید مانع از این نیست که در رسیدن به مقصود به یقین برسید که در لغت این‌طور مرادی هست. رادع نیست. این‌ها مشکلات کار است. اما در اصل مقصود که ما برسیم و خلاصه در مآل بگوییم در خطب و روایات این «وهم» با «عقل» تفاوت دارد یا ندارد. «عقل» با «لبّ» تفاوت دارد یا ندارد. لذا وقتی مآل و خروجی بحث ما حاصل شد، آن وقت است که می‌توانیم در نقل به معناها قاطع شویم. بفهمیم در این‌جا نقل به معنا کرده است و در آن‌جا نه. این هم از آثارش است.