خلاصه‌ی معارف در سه تعبیر معصوم علیه السلام

 

در این خطبه‌ی شریفه، کلماتی به‌صورت سه‌گانه ردیف شده بود. هر کدام برای مقاصدی که امام علیه‌السلام در این کلمات‌شان تعبیه کرده بودند، چه دستگاهی به پا کرده بود. یکی دیگر از آن سه‌گانه‌ها را امروز می‌خوانیم: «واحد لا من عدد ، ودائم لا بأمد ، وقائم لا بعمد».

طلبگی داشتم فکر می‌کردم؛ همین سه‌تایی که حضرت علیه السلام فرموده‌اند، واقعاً می‌توان گفت که خلاصه‌ی خلاصه‌ی بسیاری از محکمات معارف دین است. یعنی اگر این سه‌تایی که حضرت علیه السلام فرموده‌اند را متدینین در یک پرچم بنویسند ... - امروزه می‌گویند: مجازی! در پرچم مجازی بنویسند و در دستگاه مجازی پخشش کنند - اما یک پرچم باشد، بسیاری از حملاتی که آتئیست‌ها علیه دین دارند، جواب داده می‌شود و پاسخش همین است. یعنی اگر آتئیست‌ها ببینند مبدأیی که انبیاء و اوصیاء علیهم السلام می‌گویند، چیست [خیلی مساله فرق می‌کند]؛ شما یک خدای خیالی ساخته‌اید؛ آتئیست خیالی. بله، ضد خدایی هستید که بالاترین مبارزه انبیاء و اولیاء با همین خدای خیالی بوده است. حالا شما خیلی کار می‌کنید که با آن خداوند ضد هستید؟! خُب، آن‌ها که ضدتر از شما هستند. آن‌ها همه‌ی عمرشان تلاش کرده‌اند که خدای خیالی را دور بیاندازند. شما دل بدهید که آن‌ها می‌خواهند چه بگویند، اگر دل دادید که دیگر آتئیست نمی‌شوید. ممکن نیست انکارش کنید.

این جمله را در مباحثه مکرر عرض کرده بودم: «بعظمته و نوره عاداه الجاهلون»[1]. خطبه‌ی امام کاظم علیه‌السلام بود. تازه دیدم در کلمات امیرالمؤمنین علیه‌السلام هم هست. چیزی را که اولین بار می‌بینم، در ذهنم می‌ماند. به خیالم در آن‌جا دیدم، اما قبلش هم در کافی، در توحید، در معانی انوار اربعه هست. منظور این‌که مبدأ متعال را به این وضوح معین می‌کنند. چرا چیزی را نفهمیده و درک نکرده، درصدد ردش هستید؟! اول باید بفهمید.

یکی از آن پرچم‌ها که خلاصه‌ی خلاصه‌ی معارف مقصود انبیاء و اوصیاء علیهم‌السلام است، همین سه جمله است: «واحد لا من عدد، ودائم لا بأمد، وقائم لا بعمد»؛ ببینید در این سه جمله، چقدر مطلب هست! این «لا»ها خیلی مهم است. اصل توصیف برای این است که تعطیل نیست. همه مجاز هستید که بگویید «واحد». معلوم است که صحیح است. بگویید «دائمٌ»، معلوم است که صحیح است. بگویید «قائم»، معلوم است که صحیح است. اما آن «لا» مهم است. یعنی بدانید وقتی ما می‌گوییم: «دائم، واحد و …»، مقصود از آن «لا» چیست.

نخستین آن‌ها [این است]: خداوندِ یکی است؟ بله. توحید اساس دین است. اما «لا من عدد». اصلاً وحدت از سنخ وحدت عددی نیست. این «واحد لا من عدد» چقدر وجوه و معانی لطیف و ظریف دارد، خود حضرت علیه السلام می‌دانند که در این کلمه، چه دستگاهی است. «عدد» چیست؟ وحدت عددی کدام است؟ چون این‌ها را مکرر گفته‌ام، فقط یادآوری آن خوب است. آن‌هایی که نشنیده‌اند که می‌شنوند. برای کسانی هم که شنیده‌اند، یادآوری است.

[1]. علامه‌ی مجلسی، بحار الأنوار (چاپ دارالاحیاء التراث)، ج ۳۰، ص ۷۰.