ملاک بنائات عقلائیه

-آیا بناء اولیه بر خبر اطمینان آور نیست[1]؟

این کلمه اطمینان برای بعد این است که اصول می‎خوانیم، بحث‎ها پیش می‎آید، عرف عام ابتدا تقسیم نمی‎کند.

عقلاء وقتی در ثنائی اول بخواهند پایه‎ریزی بکنند، اصلا همه‎اش نگاه حال اطمینانی نیست. اطمینان‎آور یکی از وجه‎های مثبت رفتن است، یک وجه دیگرش همین است که عرض کردم می‎بینند اگر نکنیم، نظم نمی‎ماند، اختلال نظام می‎آید، این ربطی به اطمینان دارد؟ اصلا از دو تا نگاه است، یک نگاه این است که می‎گوید ببین که وقتی می‎روی به اطمینان می‎رسی! در هزار تا هم 900 تا به اطمینان می‎رسی می‎روی،

 یک وقتی می‎گوید اصلا کار ندارد در 900 تا به اطمینان می‏رسی یا نه، می‎گوید این‎ها را ببین، اگر نکنی سنگ روی سنگ بند نمی‎شود، جامعه نداری، محاورات نداری.

- این دومی که شما می‎فرمایید اصل عقلایی نیست[2]؟

:نه! کسر و انکسار مصالح و مفاسد است. یعنی می‎بیند که خبر داریم، دروغ درمی‎آید اطمینان ندارم و این مفسده دارد، راست هم درمی‎آید که مصالحی دارد، آیا من بیایم آن‎هایی که دروغ درمیاد به خاطر آن مفاسد، مصالح را فدا کنم بایستم؟ یا در کسر و انکسار و بقای نظام محاورات این قدر چیزی در این هست که می‎گویم برو، اصلا کاری به اطمینان نداشتم.

- شاید یک نگاهی باشد که ما از مدرسه داریم نگاه می‎اندازیم و الا همین مطلب را که عرض می‎کنم شما ببینید واضح وجدان نمی‎کنید؟ اگر یک شخصی در یک کشوری برود زندگی بکند، این انسان‎ها، انسان‎هایی هستند که به هم دروغ می‎گویند، زیاد هم به همدیگر دروغ می‎گویند، خب این شخص چه کار می‎کند؟ همچین بناگذاری‎ای می‎کند با این که می‎داند غلبه این‎ها بر دروغ گفتن است[3] ...

 آن شهری که فرمودید، دهکده امروز است. این دهکده امروز همین است، هزار هزار خبرگزاری دارند پشت سر هم خبر پخش می‎کنند، دروغ هم إلی ما شاء الله. الان در اینترنت همه حرف‎ها راست است؟ دست هر کسی است، هر طوری هم می‎خواهد کم می‎کند، زیاد می‎کند، الان با این که همه دارند این‎ها را می‎بینند باز بنای عقلاء بر این است که هر خبری را ببینم در اینترنت می‎ایستم؟

به اطمینانش نگاه می‎کند؟ اصلا این نیست. می‎بیند با این که دروغ زیاد می‎گویند اما یک نحوی است بخواهد بایستد اصلا هیچی آن نظام محاوره و همین مفاسدی که در آن هست، می‎ارزد، نه این که مدام نگاه اطمینانی کنند یعنی می‎بینند این را برداریم چقدر مصالح در دل همین خبرها در می‎آید. لذا براساس کسر و انکسار مصالح و مفاسد را بناگذری می‎کنند، نه برای این که فقط پشتوانه اطمینان دارد،

حکم عقلی؛ بناء عقلائی

خیلی تفاوت است، حکم عقلی، بنای عقلی با بنای عقلائی، بنای عقلائی یعنی خروجی ملاحظات و تجربیات عقلاء در ده‎ها چیز، یکی اطمینان است، من منکر آن نیستم ولی این که شما بگویید چون اطمینان پیدا می‎کنند ارتکازا می‎روند. یکی از ارتکازات این است که می‎بیند اطمینان هم ندارم اما اگر قرار است بایستم در همین جایی که همه دروغ می‎گویند باز بخواهم بایستم در این شهر نمی‎توانم زندگی کنم یعنی دیگر تمام است و باید قبرستان بروم، آن جا دیگر از این خبرها نیست. تازه همینی که الان ما داریم می‎گوییم دو تا شد، یعنی اگر شما در شرایط مختلف همین سیره عقلایی را واکاوی کنید می‎بینید این که ما گفتیم تازه ده‎ها وجه دیگر بدون این که خود ما خبر داشته باشیم، عقلاء ملاحظات تجربیات ناخودگاه در شرایط مختلف کردند که فعلا رفتار خارجی‎شان چیست؟ بر این است که با نبأ درنگ نکنند، نبأ، نبأ است، می‎شنوند و جلو می‎روند. پس یکی اطمینان است، یکی هم اختلال نظام و چیزهای جالب دیگر که اگر در کلمات علما هم ببینید چه بسا چند تا دیگر هم پیدا کنید در رمز حکیمانه‎ای که سبب استقرار این بنای عقلاء شده است،

بنابراین بنای روی بنا، باز یک راه خیلی خوبی است، بنای روی بنا یک بناهای شخصی که اسمش بنا نیست، یک کسی هست در تجربیات خودش یک زرنگی‎هایی به دست آورده است، دیگر همراه عقلاء هم معیت نمی‎کند، خودش می‎داند و بعدش هم به دیگران می‎خندد، می‎گوید دیدید من گفتم یعنی من تجربه دارم و آن فردی است، تجربیات فردی کار ... اما در حوزه‎هایی که نوعیت دارد یعنی شما فرض بگیرید یک حوزه‎ای هست که محتوا سنگین است، 70 درصد عقلاء با این مبتلا می‎شوند، خبرهایی که به جایی مربوط می‎شود که کشته شدن کسی متفرع بر آن می‎شود، این جا یک بنای ثانویه دارند، حالا قرار نیست که چون خبر را در ثنائی اول گفتیم برو، اگر می‎دانیم محتوای خبر منجر به کشته شدن کسی می‎شود، این جا هم می‎گوییم برو، سیره این بود، کجا سیره این است؟ در یک حوزه خاصی، سیره روی سیره اول بنا می‎شود، این جاست که آن وقت آن مرزهای مخدوش هم پیش می‎آید.

مرز مغشوش بنائات

مرز مغشوش یعنی چه؟ یعنی آن پایه اصلی را عقلاء گفتند دنبال خبر بروند یا نروند؟ این را معلوم کنم، مطلق جلو بگیریم، نرو، اتباع نکن. یا اصل بر این است که برو الا آن بنای ثانوی در یک جایی بیاید وقتی بنای ثانوی بخواهد بیاید حالا مرز آن بنای ثانوی با بنایی که باز هم زیر او هست، نفی نشده فرض مغشوش پیدا می‎کند یعنی یک فردای روشن است که احتمال دروغ در آن هست اما یک جایی هست که واقعاً در این که این فرد آن بنای ثانوی هست یا نیست، خود عرف به شک می‎افتند.

تعیین اصل در مرزهای مبهم

شما می‎گویید عرف این جا چه کار می‎کند؟ یعنی بنای عرف در آن جایی که بین یک بنای ثانوی با بنایی که زیر اوست ... من عرض می‎کنم آن جایی که باز طبیعی کار است در همین جا، به بنای زیر برمی‎گردد یعنی باید مطمئن بشوند که آن بنای ثانوی محقق است که دنبالش بروند و الا یک بنای اصلی آن زیر دارند، آن را که نقض نکردند، او آن جا هست پس وقتی در آن مرزهای بین بنای رویین با بنای زیرین شک می‎کنند، فوری به بنای پایینی وصل می‎شوند،

بله یک جایی هست که آن موردی که آن‎ها مبتلایش هستند مثلا از نظر اهمیت -ولو ضعیف است- ولی خیلی به آن اهمیت می‎دهند، این جا مانعی ندارد؛ حکمتشان به خاطر خصوصیت مورد می گوید که احتیاط و تامین تمام جهات امنیتی کار برای شما این است که به بنای روبنایی ملحقش کنید، این مانعی ندارد. 

[1] اشکال یکی از دوستان حاضر در جلسه درس

[2] اشکال یکی از دوستان حاضر در جلسه درس

[3] اشکال یکی از دوستان حاضر در جلسه درس