کلام مجمع البیان ذیل آیه؛ «تتضمن جميع ما يتناوله المكلف»

بنده به فرمایشاتی که علما دارند، برگردم. چرا این حدیث خیلی بزرگ است؟ چرا گویا این حدیث، همه‌ی معارف را خلاصه کرده است؟؛ به‌خاطر این‌که، همین که حضرت دهن باز می‌کنند و می‌خواهند بدء عالم خلقت را بگویند، صحبت را سر میثاق می‌برند. وقتی میثاق را مطرح می‌کنند، یک آیه‌ای را می‌گویند که این آیه، به شهادت مفسرین، گویا عصاره و خلاصه‌ی دین و انسان، خلاصه‌ی مطالب مبدأ و معاد است: «يَـٰأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ ٱصۡبِرُواْ وَصَابِرُواْ وَرَابِطُواْ وَٱتَّقُواْ ٱللَّهَ لَعَلَّكُمۡ تُفۡلِحُونَ»[1]. کلمات علما، در این زمینه را، عرض کنم.

مرحوم طبرسی رضوان اللّه ‌علیه، وقتی به این آیه‌ی شریفه می‌رسند، این جمله را دارند:

«وهذه الآية تتضمن جميع ما يتناوله المكلف لأنّ قوله: (اصبروا) يتناول لزوم العبادات، واجتناب المحرمات. (وصابروا) يتناول ما يتصل بالغير كمجاهدة الجن والإنس، وما هو أعظم منها من جهاد النفس. ورابطوا يدخل فيه الدفاع عن المسلمين، والذبّ عن الدين. (واتقوا اللّه): يتناول الانتهاء عن جميع المناهي والزواجر، والائتمار بجميع الأوامر، ثم يتبع جميع ذلك الفلاح والنجاح»[2].

«و هذه الآية»؛ آیه‌ای که امام علیه‌السلام به‌عنوان سبب و مبدأ انتخاب کرده‌اند و گویا کل را در کپسول خلاصه کرده‌اند، «تتضمن جميع ما يتناوله المكلف»؛ یعنی این آیه، این قدر مختصر است؛ یک سطر از قرآن کریم است، اما این قدر مطلب در آن هست.

«لأنّ قوله: (اصبروا) يتناول لزوم العبادات، واجتناب المحرمات. (وصابروا) يتناول ما يتصل بالغير»؛ «اصبروا» یعنی وظایف فردی، «صابروا» یعنی وظایف اجتماعی، «كمجاهدة الجن والإنس، وما هو أعظم منها من جهاد النفس».

«و رابطوا يدخل فيه الدفاع عن المسلمين، والذب عن الدين»؛ غیر از روابط اجتماعی، ابقای دین، دفاع از دین را هم در بر دارد. تا دین برای آیندگان هم بماند و آن‌ها از اسلام بهره‌مند شوند. «(واتقوا اللّه): يتناول الانتهاء عن جميع المناهي والزواجر، والائتمار بجميع الأوامر، ثم يتبع جميع ذلك الفلاح والنجاح»؛ سبب و هدف. این بیان مرحوم طبرسی ذیل این آیه است. البته قبلش چند معنا می‌فرمایند. 

[1]. آل عمران، آیه‌ی ٢٠٠.

[2]. شیخ طبرسی، مجمع البيان في تفسير القرآن (چاپ: مؤسسة الأعلمي للمطبوعات)، ج ۲،  ص ۴۸۲.