۶- يستعجلونك بالعذاب وإن جهنم لمحيطة بالكافرين

اگر آیات کلیدی قبلی برای ما نقش کلید ایفا کند، به راحتی میتوانیم آیات زیادی را بدون توجیه بفهمیم، یعنی محتاج توجیهات نباشیم، هر چند تا یک مطلب معارفی را به درستی درک نکرده باشیم راه صحیح آن است که از محکمات عقلی و عقیدتی فاصله نگیریم و هر چه نمیفهمیم را به محکمات ارجاع دهیم، اما نکته اصلی این است که وقتی کلیدهای معرفتی نقش کلیدی خود را ایفا کردند به وضوح در مییابیم که اصلاً نیاز به توجیه و تأویل نیست.

مثلا آیات زیادی، جهنم و اعمال بد انسانها را توصیف میکند که بر شخص گناهکار احاطه دارند: «جهنم لمحیطة[1]» «أحاطت به خطیئته[2]» «نارا أحاط بهم سرادقها[3]» «عذاب یوم محیط[4]» «و یذرون ورائهم یوما ثقیلا[5]» ((«و حاق بهم ما ما کانوا به یستهزؤن[6]» «و ما هم عنها بغائبین[7]» «لترونّ الجحیم[8]» «و برّزت الجحیم لمن یری[9]» «و جیئ یومئذ بجهنم[10]» «أزفت الآزفة[11]» «هذه جهنم[12]» «من ورائه جهنم[13]» «یغشاهم العذاب[14]..» «من ورائهم برزخ[15]»))، اگر عوالم طولی که هر چه بالا بروند احاطه بر زمان و مکان را افزایش میدهند درست فهم کردیم هیچ مشکلی نداریم که بگوییم الآن بهشت و جهنم موجود هستند و بر همه خلائق محیط هستند، هر چند خلائق تا صعود احاطی پیدا نکردند، در مشهد جهان بالاتر که احاطه به پایین دارد قرار نمیگیرند، و به تعبیر قرآن کریم که واژه «صلي» را به کار میبرد هنوز «تصلیة جحیم[16]» نشده اما به تعبیر ساده در دل جهنم قرار دارند.

آیه ۵۴ سوره مبارکه عنکبوت در دلالت بر احاطه جهنم غوغا میکند، شاید بیجا نباشد که در اعمال شب قدر (۲۳) امام صادق ع فرمودند هر که سوره عنکبوت و روم را قرائت کند بدون تردید اهل بهشت است[17]، قرائت، لغت و شأن خاص خود را دارد هر چند سعة رحمت الهیه شامل قرائت مثل من هم میشود، اما آیه ۵۴ به روشنی میفرماید: به تو میگویند پس کو این عذابی که وعده میدهی؟ چرا نمیآید؟ اما به جای اینکه مثلاً جواب دهد: حتماً حتماً داخل جهنم خواهید شد، میفرماید: عجله دارند! میگویند پس کو؟ و حال آنکه همانا همانا جهنم گرداگرد آنها را احاطه کرده است!

ويستعجلونك بالعذاب ولولا أجل مسمى لجاءهم العذاب وليأتينهم بغتة وهم لا يشعرون

يستعجلونك بالعذاب وإن جهنم لمحيطة بالكافرين

يوم يغشاهم العذاب من فوقهم ومن تحت أرجلهم ويقول ذوقوا ما كنتم تعملون[18]

اگر گفته شود که «لمحیطة» متعلق به «یوم یغشاهم» در آیه بعدی است،

پس اوّلاً چه میگوییم در آیه ۴۹ سوره مبارکه توبة:

|ومنهم من يقول ائذن لي ولا تفتني ألا في الفتنة سقطوا وإن جهنم لمحيطة بالكافرين

توجه فرمایید که فعل ماضی «سقطوا» در این آیه مثل سایر فعلهای ماضی نیست که به راحتی قابل حمل بر آینده باشد،

و ثانیاً آیه سوره عنکبوت باید مناسب استعجال باشد، به کسی که عجله دارد به گمان اینکه چیزی هنوز نیامده است آیا مناسبتر این است که بگویند بعداً بر تو احاطه میکند یا بگویند چه چیزی را عجله میکنی؟! الآن تو را احاطه کرده است! و همانطور که عرض شد اگر آیات کلیدی را ملاحظه کنیم خیلی از توجیهات را نیاز نداریم، ولو آن توجیهات در جای خود صحیح است مادامیکه نحوه رجوع و مصیر و عروج و صعود الی الله تعالی و دار لقاء او و لوازمش از احاطه بر عوالم ما دون، معلوم نشده است. 

[1] سورة التوبة،آیه ۴٩ و سورة العنکبوت، آیه ۵۴

[2] سورة البقرة، آیه ۸۱

[3] سورة الکهف، آیه ۲۹

[4] سورة هود، آیه  ٨۴

[5] سورة الانسان، آیه ۲۷

[6] به‌عنوان نمونه: سورة هود، آیه ۸

[7] سورة الانفطار، آیه ۱۶

[8] سورة التکاثر، آیه ۶

[9] سورة‌النازعات، آیه ۳۶

[10] سورة الفجر، آیه ٢٣

[11] سورة‌ النجم، آیه ۵۷

[12] سورة یس، آیه 63 و سورة الرحمن، آیه ۴٣

[13]  سورة ابراهیم، آیه ۱۶

[14] سورة العنکبوت، آِیه ۵۵

[15] سورة‌المومنون، آیه ۱۰۰

[16] سورة الواقعة، آیه ٩۴

[17] بهذا الإسناد عن الحسن عن أبيه عن أبي بصير عن أبي عبد الله ع قال: من قرأ سورة العنكبوت و الروم في شهر رمضان ليلة ثلاثة و عشرين فهو و الله يا أبا محمد من أهل الجنة لا أستثني فيه أبدا و لا أخاف أن يكتب الله علي في يميني إثما و إن لهاتين السورتين من الله مكانا.( ثواب الأعمال و عقاب الأعمال ؛ النص ؛ ص۱۰۹)

13611- 1-محمد بن علي بن الحسين في ثواب الأعمال عن محمد بن موسى بن المتوكل عن محمد بن يحيى عن محمد بن أحمد عن محمد بن حسان عن إسماعيل بن مهران عن الحسن بن علي بن أبي حمزة عن أبيه عن أبي بصير عن أبي عبد الله ع قال: من قرأ سورة العنكبوت‏ و الروم في شهر رمضان ليلة ثلاث و عشرين فهو و الله يا أبا محمد- من أهل الجنة لا أستثني فيه أبدا و لا أخاف أن يكتب الله علي في يميني إثما و إن لهاتين السورتين من الله مكانا.( وسائل الشيعة ؛ ج‏10 ؛ ص۳۶۱)

[18] سورة عنکبوت، آیه ۵٣-۵۵