تعدد قرائات و رابطه آن با جوهره قرآن

شاگرد: کثرت قرائات، تفنن در بیان شد؟

استاد: نه، الآن هفت-هشت سال است که بحث می‌کنیم. قرآن کریم تدوین تکوین است. چون بخش‌هایی از تکوین چند منظوره است، این هم چون تدوین آن است، به مناسبت آن، جبرئیل چند جور عبارات را نازل کرده است. چرا چند جور نازل کرده؟ چون تدوین تکوین است. عبارت تفسیر الامام العسکری[1] که منسوب به امام است را ببینید. حضرت در «قالوا قلوبنا غلف» بیانی دارند. مرحوم فیض با این‌که می‌گویند قرائت صحیحه یکی است، در تفسیر صافی همین روایت را می‌آورند. چون ایشان تفسیر الامام را قبول دارند. ذیل همین آیه این روایت را آورده‌اند که امام علیه‌السلام فرمودند: «کلا القرائتین حق»؛ یعنی هم قرائت «قالوا قلوبنا غُلف» و هم «قالوا قلوبنا غُلُف». یکی از آن‌ها تکبر است و دیگری تمسخر است. حضرت فرمودند آن‌ها هم تمسخر کردند و هم تکبر کردند. هر دوی آن‌ها گفتند. قرآن هم آمده و جبرئیل هر دوی آن‌ها را قرائت کرده است. «قالوا قلوبنا غُلُف» و یک بار دیگر نازل می‌شود به‌صورت «قالوا قلوبنا غُلف». در تفسیر امام حسن عسگری منسوب به حضرت است. این تفنن نیست، بلکه تدوین تکوین است.

البته اینجا تدوین از سنخ نگاشت نیست. این‌ها را قبلاً عرض کردیم. پنج-شش جور تدوین داریم. تدوینی که محور تحدی قرآن کریم است، تدوین نگاشتی است. از بالاترین درجه غموض قرآن است. همانی است که ابوفاخته گفت «منها یستخرج القرآن». این به تدوین نگاشتی مربوط بود. اما اینی که امام علیه‌السلام فرمودند و هر دو را گفتند: «قالوا قلوبنا غُلف/غُلُف»، تدوین معنایی بود. یعنی در فضای لسان و در فضایی که بشر دارد، الفاظ معانی را می‌رساند و از علقه وضعیه یا وراء وضعیه معانی القاء می‌شود. به این تعدد تکوین برای تدوینِ معنا می‌گوییم. این‌ها در فدکیه و در مباحثه‌های قبلی ما هست.

[1]التفسير المنسوب إلى الإمام الحسن العسكري عليه السلام، ص: ۳۹۰