اتفاق مصاحف امصار، عنصر مهم کلاسیک در اثبات تعدد قرائات

نکته‌ای که می‌خواهم تأکید کنم، این است: همین‌طوری که در مسأله اختلاف مصاحف امصار، وقتی خوب دقیق شوید و حرفش را بزنید، مورد به مورد جلو بیاورید، برای کسی که حتی مسلمان نباشد اما محقق حرّ باشد، برایش واضح می‌شود که فضای رسم قرآن در آن زمان به چه صورت بود، و واضح می‌شود که به‌خاطر مسأله تعدد قرائات تعمدی در این رسم و این علم مهم در کار بود، قطع نظر از اختلاف مصاحف امصار، عنصر کلاسیک خیلی مهم دیگری هم هست که باید کار شود، آن هم اتفاق مصاحف الامصار است. اختلاف، خُب اختلاف است. خیلی به چشم می‌آید. نشان می‌دهند که به چشم می‌آید. نشان می‌دهند که این برای مصحف مدینه است و دیگری برای مصحف کوفه است. قرائتش هم تا الآن باقی‌مانده است. اما این‌که آدم بگوید «اتفاق مصاحف الامصار»، یک عنصر مهم اثباتی کلاسیک است برای مسأله تعدد نزول در قرائات. این دیگر جالب است.

امروز حدیث نفس می‌کردم؛ آدم می‌تواند قسم بخورد که وقتی این موارد به‌خوبی برای مخاطب باز شود و توضیح داده شود، قاطع می‌شود که مسأله قرائت، تعدد آن‌ها و تعمد آن‌ها، وجه حکیمانه کار است. همینی است که دانی و جزری می‌گوید «اغربوا»، درحالی‌که «لم یغربوا». این‌ها متخصص هستند و دارند از یک چیز روشنی اخبار می‌کنند.

حالا‌ آن اتفاق چیست؟ ببینید واضح هست که در همه مصاحف یک جور نوشته و اختلاف مصاحف الامصار نیست. اما نفس همین اتفاق طوری است، غرابتی دارد که خود این اتفاق کاشف از این است که تعمد بوده؛ برای ابقاء امکانیت چند قرائت و تحمل آن‌ها. یک مورد ساده را ابن جزری گفت، من هم مکرر گفته‌ام، دومی را هم بحث کرده‌ایم. اما مهم رنگ استدلال کلاسیک به آن دادن است. بعداً یادتان باشد تا بحث مطرح شد در ذهن شریفتان بیاید. یکی مسأله «ص» در «صراط» بود. ابن جزری و دیگران گفت: در زبان عرب از حیث لغت و در قاموس عربی «صراط» با صاد نداریم. اصلاً ماده «صرط» نداریم. کاتب در اختلاف مصاحف الامصار هم حتی در یک مصحف با «س» ننوشته و در مصحف دیگر با صاد بنویسد. و حال این‌که بین قراء سبعه که متواتر هستند چهار نفر به سین خوانده‌اند و برخی به صاد خوانده‌اند. هر دو قرائتش هست اما در مصاحف امصار مختلف نیست. ابن جزری گفت: چرا ناسخ عثمان برای حفظ دو جور نگذاشته؟ گفت به این‌خاطر قرائت سین را نیاورده‌اند چون لغت اصلی «سراط» با سین است و قرائت سین بین عرب پذیرفته شده و جا افتاده است و تا آخر هم می‌ماند.  لذا او صاد گذاشت تا اتفاق مصاحف باشد تا بگوید در اینجا اقراء صاد هم بوده. اتفاق مصاحف از تعدد این قرائت صیانت کرده است. بدنه عرف عرب سین را صیانت کرده، و صاد هم در رسم المصحف صیانت شده. این یک چیز ساده‌ای است.