شاهد دوم بر پذیرش قرائات توسط زمخشری

من دومین عبارت زمخشری را هم می‌خوانم. بنابراین یکی بود که محکم گفتند دو قرائت است. با عبارتی که از صاحب حدائق نقل کردند، معارض بود. عبارت دیگر، در کشاف، جلد اول، صفحه ٢۶۵ است. ذیل آیه شریفه «حتی یطهرن/ یطّهرن». اگر یکی از آن‌ها قرائت صحیحه است، ببینید زمخشری چه می‌گوید:

حتى يتطهرن. ويطهرن بالتخفيف. والتطهر: الاغتسال. والطهر: انقطاع دم الحيض. وكلتاالقراءتين مما يجب العمل به[1]

هر چه این مطالب با هم جمع شود، خیلی خوب است. شواهد خیلی مهم است. معاصر زمخشری –البته با کمی تاخر- جناب قطب راوندی است. رضوان‌الله‌علیه. جلالت قدر ایشان را همه می‌دانند. کتاب ایشان فقه القرآن است. مکرر گفته ام. همین‌جا ذیل این آیه فرموده‌اند: عند اصحابنا وقتی دو قرائت معروف شد، یجب العمل بهما. حتی در سه قرائت هم این را فرموده‌اند. تذکر دادم برای این‌که یادتان باشد، وقتی زمخشری می‌گوید «یجب العمل»، همان زمان مثل قطب راوندی هم این مطلب را دارند. 

همچنین عباراتی که از شیخ الطائفه بود که فرمودند «کلها حق و کلها ثواب». اختلاف قرائات را که گفتند –لوجدوا فیه اختلافا کثیرا- شیخ الطائفه چه فرمودند؟ فرمودند اختلاف سه جور داریم اما اختلاف تلاوت «کلها حق و کلها صواب». تفسیر ابوالفتوح رازی هم همین را فرمود. در مجمع البیان هم آمد و در منهج الصادقین هم آمده بود. من سه-چهار تفسیر را عرض کردم که این‌ها علماء بزرگ شیعه بودند. می‌گفتند همه وجوه قرائات درست است.

این حاصل چیزی است که من ذیل کلام زمخشری عرض کردم. تنها دو چیز می‌ماند. ما می‌خواهیم کلام زمخشری را پیدا کنیم و مطمئن شویم که بعض مشایخ بحرین این را گفته‌اند و آن احتمال درست در بیاید، یا نه، واقعاً آیا خود زمخشری در یک جا گفته است و این از کجا آمده. این اولاً. همان‌طور که حاج آقای حسن زاده فرمودند علامه حلی فرموده «اجماع المسلمین لایضر به انکار الجاهلین». این هم در کلمات علامه پیدا نشد. ولی خب کلام بزرگی بود. مطلب دیگر این بود: «و کلامه هذا إما مسوق لإنکار التواتر إلیه صلی اللّٰه علیه و آله و سلم أو إنکاره من أصله[2]»؛ یعنی حتی تواتر را در هفت تا هم زمخشری قبول نمی‌کند.

[1]الكشاف عن حقائق غوامض التنزيل ج١ ص٢۶۶

[2] مفتاح الکرامة في شرح قواعد العلامة(ط – دار الاحیاء التراث) ج٢ ص٣٩٣