تصحیح قیاسی در نسخه‌ی توحید صدوق و اضافه شدن «علمه» به آن

در ضوابط حدیث می‌گوییم اگر نسخه‌ای اضافی دارد، اصل با آن است. در نسخه‌ی دیگر می‌تواند افتادگی باشد. اما این‌جا از جاهایی است که اصل با این است که «علمه» را اضافه کنیم؟ خیر؛ به گمانم این‌جا از آن‌ موارد نیست. چرا؟؛ به‌خاطر این‌که در این‌جا شبهه‌ی قوی قیاسی موجود بوده است. مستنسخ که می‌خوانده است، به گمانش آمده است که متن افتادگی دارد. چون روی دید او معنا نداشته بگوییم: «لم یغب عن شیء فیعلم به»؛ از هیچ چیزی غایب نیست. خدایی که غایب مطلق است، غیب الغیوب است، حدیث می‌گوید از هیچ چیزی غایب نیست. اگر از هیچ‌چیز غایب نبود که این دم و دستگاه که مطرح نبود. این همه‌ی معارف و کفر و ایمان و انکار هست! لذا گفته است: پس «لم یغب عن علمه شیء». این‌جا یعنی از علم خدا چیزی غایب نیست. اگر بگوییم «لم یغب عن علم الخلق شیء»، آن هم درست نیست. چون علم ما که کم است. گمان من این است که در این‌جا تصحیح قیاسی شده است؛ قیاسی محتوایی. کسی گفته نمی‌شود گفت خدا از هیچ چیزی غایب نیست. در مورد خدای متعالی که از همه چیز غایب است، بگوییم «لم یغب عن شیء».