٢.گستردگی فقه؛امتناع تقسیم بندی جامع

هر کاری بکنیم باز یک ایرادی هست، این قدر فقه گستردگی دارد که شما هر تقسیم بندی ای که بگویید، باز یک جایش را اگر دقت بکنید همین تداخل در قسمت ها هست. یعنی واقعاً نمی شود یک تقسیم بندی بی عیب و نقص ارائه داد[1].

رویکردِ یأس؛رویکردِ «خوب» و «بهتر»

من این فرمایش ایشان را با دو بیان عرض می کنم:

 یک نحوه با ریخت یأس، می گوییم آن قدر فقه گسترده است که هر کارش بکنیم یک جایش می ماند درست شد؟ این یک نحوه است، اما همین فرمایش را با یک بیان دیگری می گوییم: می گوییم هر جور بهترین تقسیم را هم انجام بدهیم ، تقسیم دیگری هم هست.آلترناتیو آن است یا بهتر از آن است، کدام یک از این ها بهتر است؟ من این دومی را ، همان فرمایش شما است اما با بیان دوم می گویم، چرا ؟ امروزی ها می گویند تولید علم، تولید علم یعنی چه ؟ یعنی هنوز فضا را باز می بینیم برای اینکه با یک غرض حکیمانه ی دیگر، یک تقسیم بندی کاربردی خیلی خوب ارائه بدهیم

ایشان می خواهند بفرمایند که چون سر از بی نهایت در می آورد ، آخرش قابل تقسیم بندی نیست. آن مانعی ندارد ، من با اینکه فرمایش شما را تأیید کردم اما ریخت بیان اش را می توانید ریخت مأیوسانه به آن بدهید، که خب اینکه علم همین است که باید مشغول باشیم. می توانیم ریخت آن را طوری بدهیم که هر چقدر هم که خیلی خوب است، بهتر از آن هم هست  بهتر یعنی چه؟ به و بهتر، نه بد و بدتر. همان خود بیان اش هم خیلی تفاوت می کند.

[1] اشکال یکی از دوستان حاضر در جلسه درس