عامل فعّال شدن ارتکاز:

دَوَران

یکی از مواردی که خیلی این ارتکاز در ذهن متشرعه فعال می‌شود، موارد دَوَران است. موارد دوران، خیلی مهم است. الآن ببینید یک کسی دارد می‌میرد، دو چیز دارد: یکی آب نجس، یکی خمر. کدام را بخورد که نمیرد؟معلوم است؛ آب نجس. فتوا هم دادند. آبی که نجس است، متنجس است، مقدم بر خمر است که عین نجس است. این هم حالا باید دنبال دلیل بگردد؟ متحیر؟ما نمی‌دانیم. گفتند: ارتکاز متشرعه می‌گوید که آن مقدم است؟!

خیلی از این دوران‌ها در کتاب اطعمه و اشربه بود. در کتاب‌های فتاوا هست، در جواهر و این ها هم هست. به نظرم در کتاب حدود هم در بخش دفاعش بود.

می‌خواهیم بگوییم از مجموعه خطابات کاری می‌آید که یک چیزی ایحا  کند به ذهن فقیه که بگوید از مجموعه‌اش من چنین می‌فهمم. در دوران‌ها دیگر جای احتیاط هم نیست. فرض گرفتیم چاره‌ای نیست، یکی‌اش را باید انتخاب بکند. یا آب نجس بخورد یا خمر. چه کار بکند؟ مثلاً مُکره شده یا یک عالمی را بکشد یا یک فرد عادی را. چه کار بکند؟